Stopa nadpronująca, płaskostopie podłużne
W zdrowej stopie w trakcie obciążenia ciężarem ciała, wysokość łuku podłużnego powinna się nieznacznie obniżyć, aby umożliwić amortyzację.
W stopie nadpronującej z zaburzoną kontrolą nerwowo-mięśniową ruch obniżania się sklepienia podłużnego zachodzi w zbyt dużym zakresie i ze zbyt dużą szybkością. Skutkami mogą być przeciążenia struktur takich jak: rozcięgno podeszwowe, ścięgno Achillesa czy pasmo biodrowo-piszczelowe.
Celem zastosowania wkładek jest hamowanie nadmiernego ruchu pięty do środka i/lub wsparcie łuku podłużnego, z pozostawieniem stopie bezpiecznego zakresu ruchu, w którym mięśnie stopy pozostają wydolne funkcjonalnie.
Stopa wydrążona
Typowa stopa wydrążona posiada zbyt wysoki łuk podłużny i piętę ustawioną w szpotawości. Patrząc z tyłu na stopy, widzimy kość piętową ustawioną pionowo lub lekko pochyloną do boku.
Stopę taką cechuje duża sztywność, wskutek czego nie obniża swojego łuku w trakcie obciążenia masą ciała i nie jest w stanie dostatecznie amortyzować wstrząsów. Negatywnymi skutkami zwłaszcza u biegaczy często są:
- przeciążeniowe złamanie piątej kości śródstopia,
- przeciążeniowe złamanie piszczeli,
- częste skręcenia stawu skokowego w mechanizmie nadmiernej supinacji (stopa kładzie się na brzegu bocznym, kostka boczna ucieka na zewnątrz),
- przeciążenie mięśnia strzałkowego krótkiego hamującego ruch supinacji.
Sposób wykonania wkładek jest odmienny w zależności od stopnia korektywności wady. Ogólnym celem jest stabilizacja tyłostopia przeciwko ruchom kostki bocznej na zewnątrz, zapewnienie stopie podparcia w fizjologicznych punktach podporu (głowy I i V kości śródstopia, pięta) oraz amortyzacja miejsc zwiększonego nacisku.
Płaskostopie poprzeczne
Wystąpienie płaskostopia poprzecznego jest często powiązane z innymi wadami stóp, np. płaskostopiem podłużnym, co wynika stąd, że wysklepienie poprzeczne stopy zależy od ułożenia nie tylko kości śródstopia, ale przede wszystkim od konformacji kości klinowatych i kości sześciennej. Płaskostopiu poprzecznemu mogą towarzyszyć zniekształcenia palców: paluch koślawy i palce szponiaste.
Płaskostopie poprzeczne w obrębie przodostopia polega na nadmiernym przemieszczeniu się I-wszej i/lub V-tej kości śródstopia w kierunku grzbietu stopy, co powoduje, że kości te przestają brać udział w przenoszeniu ciężaru ciała. Obciążenie kierowane jest wtedy na środkowe kości śródstopia, które nie są przygotowane do pełnienia tej funkcji.
Ból w przebiegu płaskostopia zlokalizowany jest najczęściej na podeszwowej stronie przodostopia i jest związany ze zwiększonym dociskiem głów kości śródstopia do podłoża. Skóra podeszwy uwięziona między kością a podłożem reaguje nadmiernym rogowaceniem, tworząc bolesne modzele.
W wyniku płaskostopia poprzecznego może dojść do:
- przeciążenia i zapalenia błony maziowej stawów śródstopno-paliczkowych,
- zakleszczenia nerwu między kośćmi śródstopia (nerwiak Mortona).
Celem wkładek jest odciążenie bolesnych miejsc pod głowami kości śródstopia poprzez:
- zastosowanie łagodnej peloty metatarsalnej, która przejmie część nacisków, odciążając dystalnie położone głowy kości śródstopia,
- zapewnienie podporu głowom I-wszej i V-tej kości śródstopia, ponieważ są one fizjologicznymi punktami obciążeń stopy,
- skorygowanie towarzyszących nieprawidłowości stóp.
Paluch koślawy (hallux valgus)
Hallux objawia się bocznym odchyleniem palucha w stawie śródstopno-paliczkowym oraz przyśrodkowym odchyleniem I-wszej kości śródstopia. Powoduje to pojawienie się wyniosłości po przyśrodkowej stronie przodostopia, które może znacznie utrudniać użytkowanie obuwia. Pojawienie się haluksa może być spowodowane czynnikami genetycznymi, słabszą konstrukcją stawowo-więzadłową stopy i przede wszystkim noszeniem źle dopasowanego obuwia ze ściętymi czubkami.
Dolegliwości bólowe mogą wynikać z:
- ocierania i ucisku wyniosłości haluksa przez zbyt wąski czubek buta,
- rozciągnięcia torebki stawowej stawu po stronie przyśrodkowej i przykurczu od strony bocznej,
- przeniesienia obciążenia ciała na II-gą kość śródstopia (płaskostopie poprzeczne).
Wkładki powinny zapewnić poprawę stabilności przyśrodkowego łuku stopy. Należy pamiętać, że paluch koślawy nie stanowi pojedynczej izolowanej wady, ale najczęściej wchodzi w skład innych zaburzeń biomechanicznych (stopa płasko-koślawa, płaskostopie poprzeczne).
Wkładki nie korygują koślawego ustawienia palucha, ale poprzez poprawę funkcji Twojej stopy mogą zapobiec innym wtórnym przeciążeniom wynikającym z tej deformacji. Jeśli przebyłeś zabieg korekcyjny halluksa, wkładki stanowią niezbędny element wtórnej profilaktyki – zapobiegają nawrotowi zniekształcenia.
Oprócz wkładek ogromne znaczenie ma prawidłowy dobór obuwia: musi być wygodne i mieć szerokie czubki. Pamiętaj, by kupować buty o 1cm dłuższe od Twojego najdłuższego palca w dłuższej stopie.
.
Paluch sztywny (hallux rigidus)
Paluch sztywny charakteryzuje się ograniczeniem ruchomości w stawie śródstopno-paliczkowym palucha. Przyczyną są zmiany zwyrodnieniowe stawu, które najczęściej są skutkiem przeciążenia wynikającego z zaburzonej biomechaniki stopy. W trakcie chodu, w momencie uniesienia pięty i odbicia z palucha możesz czuć dyskomfort, a nawet ból spowodowany konfliktem nawarstwienia kości (osteofitów) od grzbietowej strony stawu. Podobne objawy mogą wystąpić w trakcie wspięcia na palce.
W trakcie chodu mimowolnie uciekasz od bólu kierując obciążenie na zewnętrzne krawędzie stóp. Jest to bardzo niekorzystna strategia, gdyż może doprowadzić do wtórnego przeciążenia mięśni i stawów całego ciała.
Najbardziej skutecznym sposobem leczenia bolesnego palucha sztywnego jest zabieg operacyjny. Wkładki mają za zadanie przywrócić prawidłową biomechanikę stopy i odciążyć staw śródstopno-paliczkowy palucha, by nie dochodziło do nawrotu dolegliwości. W lżejszych przypadkach zaleca się noszenie obuwia o sztywnej podeszwie z uniesionym czubkiem, by ograniczyć bolesny ruch w stawie.
.
Palec boiskowy, uszkodzenie trzeszczek stawu śródstopno-paliczkowego palucha
Palec boiskowy to nadwyrężenie tkanek od strony podeszwowej stawu śródstopno-paliczkowego palucha spowodowane wymuszonym silnym zgięciem palucha do góry. Sytuacja taka często zdarza się podczas dynamicznej gry w rugby czy piłkę nożną, kiedy zawodnik stoi na palcach i jego stopa zostaje gwałtownie popchnięta do przodu i przyciśnięta do podłoża. Większe ryzyko urazu występuje przy grze w obuwiu z nadmiernie giętką i elastyczną podeszwą.
Dodatkowo może dojść do uszkodzenia trzeszczek czyli dwóch malutkich kosteczek zlokalizowanych pod stawem śródstopno-paliczkowym. Występuje wtedy ból uniemożliwiający obciążenie głowy I-wszej kości śródstopia i przymusowe chodzenie na zewnętrznej krawędzi stopy.
Przewlekłe przeciążenie stawu śródstopno-paliczkowego palucha może również wystąpić, gdy musisz często kucać z piętami uniesionymi nad podłoże.
Wkładki będą miały na celu zmniejszenie nacisku i odciążenie bolesnego miejsca, by umożliwić Ci w miarę swobodne obciążanie całego przodostopia. Wkładki mogą posiadać usztywnienie w przedniej części, by nieco ułatwić wykonanie odbicia. W przypadku nasilonych dolegliwości powinieneś nosić obuwie ze sztywną podeszwą na całej długości i czubkiem buta uniesionym do góry, by ułatwić przekolebanie stopy bez konieczności zginania palucha.
.
Bóle śródstopia
Bóle grzbietowej strony podbicia lub dyskomfort „w środku stopy” przy jej obciążaniu często stanowi powikłanie po przebytym skręceniu w stawach stopy (np. w stawach stępowo-śródstopnych).
Ból może być też związany ze zmienionym przestrzennym ułożeniem kości w przebiegu płaskostopia poprzecznego i podłużnego. Wkładki mają za zadanie podparcie łuków stopy i odciążenie bolesnych stawów.
.
Zapalenie rozcięgna podeszwowego, „ostrogi” piętowe, ból pięty
Ból podeszwowej strony pięty jest stosunkowo często spowodowany zapaleniem rozcięgna podeszwowego. Ból najbardziej dokucza rano przy pierwszych krokach tuż po wstaniu z łóżka. Rozcięgno bierze udział w podtrzymaniu podłużnego łuku stopy – przy każdym kroku napina się. U osób ze stopą płasko-koślawą, w której łuk przyśrodkowy stopy jest obniżony, częściej dochodzi do mikrourazów i drażnienia bliższego przyczepu rozcięgna na guzie piętowym. Pociąganie okostnej przez powieź prowadzi do wytworzenia tzw. „ostróg” piętowych, które mogą drażnić tkanki miękkie, aczkolwiek uważa się, że nie u wszystkich pacjentów są one bezpośrednią przyczyną bólu.
Korekcja stopy płasko-koślawej zmniejszająca napięcie przyczepu piętowego oraz wyłożenie pięty materiałem o właściwościach amortyzujących może przyczynić się do złagodzenia dolegliwości.
Ból pięty z wykluczeniem patologii w obrębie rozcięgna podeszwowego często jest spowodowany przez tzw. atrofię poduszki tłuszczowej. Poduszka tłuszczowa wyściela podeszwę stopy i jej zadaniem jest rozproszenie siły uderzenia pięty o podłoże. Jeśli Twoja pięta jest ułożona pod skosem do podłoża (jest koślawa lub szpotawa) i dodatkowo dużo chodzisz/biegasz po twardym podłożu, być może Twoja poduszka tłuszczowa uległa destrukcji i przestała absorbować wstrząsy. Siła uderzenia przy każdym kroku kierowana jest wtedy bezpośrednio na kość piętową, co może powodować tępy ból pięty.
.
Przeciążenie ścięgna Achillesa
Jeśli jesteś zapalonym biegaczem mającym nawracające problemy ze ścięgnem Achillesa, warto sprawdzić, czy Twoja pięta przypadkiem nie pochyla się do środka, ustawiając się w koślawości. W trakcie biegu może to powodować skręcanie się włókien ścięgna Achillesa podążającego za piętą, skręcania naczyń ścięgna i pogorszenie jego ukrwienia. Efektem jest osłabienie struktury ścięgna i szybszy rozwój zmian patologicznych. Korekcja wkładką koślawego ustawienia pięty powoduje ograniczenie sił skręcających działających na ścięgno Achillesa i profilaktykę zaburzeń ukrwienia.
.
Bóle kolan
Stopa płasko-koślawa może powodować nadmierną rotację kończyny dolnej do wewnątrz, wskutek czego kolano podczas zginania chętniej ucieka do środka. Wielokrotnie powtarzane ruchy o takim charakterze np. podczas biegania, prowadzą do wtórnych przeciążeń w obrębie kolana i mięśni kończyny dolnej. Zastosowanie wkładek hamujących nadmierną koślawość stóp sprawi, że łatwiej będzie Ci kontrolować prawidłowe wzorce ruchowe kończyny dolnej, dzięki czemu zmniejszysz ryzyko wystąpienia kontuzji.
.
Stopa cukrzycowa
Polineuropatia cukrzycowa prowadzi do uszkodzeń nerwów zaopatrujących dystalne części ciała. W wyniku tego procesu dochodzi do:
- zaniku mięśni wewnętrznych stopy i dysbalansów mięśniowych -> większe ryzyko rozwoju nabytego płaskostopia i deformacji palców,
- zaburzeń ukrwienia stopy, pogorszenia odżywienia tkanek, upośledzenia gojenia się ran,
- zaburzeń czucia, co powoduje, że pacjent może nie czuć dyskomfortu wynikającego z mechanicznego drażnienia tkanek, a nawet bólu, gdy dochodzi do złamania kości stopy.
Wkładki ortopedyczne dla stopy cukrzycowej mają za zadanie odciążyć miejsca zwiększonego nacisku, zmniejszyć ryzyko powstawania owrzodzeń neuropatycznych i zabezpieczyć stopę przed narastaniem deformacji. Wkładki wykonywane są z miękkich materiałów, ich zadaniem jest odciążanie, a nie korekcja. Powinny być stosowane z obuwiem dedykowanym osobom chorym na cukrzycę. Osoba wykonująca indywidualne wkładki dla stopy cukrzycowej musi mieć duże doświadczenie w tym zakresie, a także powinna wiedzieć, gdzie leży granica między zapatrzeniem we wkładki i obuwie, a kiedy należy wdrożyć bardziej specjalistyczne zaopatrzenie odciążające, np. TCC, CROW.
