Dlaczego pacjenci przychodzą na badanie stóp?
Powodów, dla których pacjent przychodzi na badanie stóp jest wiele, do najczęściej zgłaszanych przyczyn wizyty należą:
- 1. Moje dziecko ma płaskostopie/wyciera buty/skręca nogi do środka – czy powinno nosić wkładki?
- W dzieciństwie miałem stwierdzone płaskostopie, obecnie zaczynam biegać, czy powinienem kupić buty dla pronatorów?
- Odkąd biegam, boli mnie kolano, może źle stawiam stopę?
- Musze kupować coraz większe buty, pokrzywiły mi się palce, czy są to haluksy?
- Czy da się jeszcze skorygować moje haluksy bez operacji?
- Ortopeda kazał mi zrobić wkładki, takie po komputerowym badaniu stóp, ile czasu to potrwa?
- Czasem boli mnie stopa, gdy więcej pochodzę i nikt nie wie co jest tego przyczyną.
- Moje stopy często puchną i bolą.
- Odciski na stopach długo się goją, poza tym często w nocy odczuwam drętwienie palców stóp.
Kto posiada odpowiedną wiedzę, by prawidłowo przeprowadzić diagnostykę stóp?
Okazuje się, że aby jak najlepiej zbadać każdą z powyższych osób, potrzebny jest zespół specjalistów z rożnych dziedzin medycyny, którzy wspólnie interesują się tematyką stopy.
W większości przypadków powinniśmy całościowo ocenić postawę ciała, by stwierdzić, czy obecny stan stopy wynika z „samej stopy” na poziomie jej struktury i funkcji czy stanowi wtórny skutek zaburzeń w wyższych piętrach układu ruchu. Jest to szczególnie istotne wtedy, gdy chcemy ocenić ryzyko przewlekłych przeciążeń u młodych osób, które pragną bezpiecznie uprawiać sport. Przydaje się tutaj praktyka w zakresie integracji strukturalnej ciała (fizjoterapeuci, osteopaci).
Jeśli chcemy oceniać sportowców, musimy posiadać dodatkowo wiedzę z zakresu biomechaniki danej dyscypliny sportowej oraz mieć pojęcie o tym, jak możemy pozytywnie wpływać na technikę, np. biegu (trenerzy przygotowania motorycznego). Warto również wiedzieć, jak produkowane jest obuwie biegowe i w jaki sposób może wpływać na funkcję stopy.
Drugą ważną grupą wymagającą globalnej oceny są dzieci i młodzież, z tym, że należy pamiętać o istnieniu fizjologicznych zmian w ustawieniu kończyn dolnych wraz z rozwojem dziecka. Podejrzenie zaburzeń rozwojowych kwalifikuje raczej do oceny i terapii metodami neurofizjologicznymi – czyli dobrze by było, aby terapeuta pracował na co dzień z dziećmi. Ocenę stopy dziecięcej pod kątem wad wrodzonych lub wtórnych deformacji o podłożu neurogennym pozostawmy ortopedom dziecięcym, chirurgom stopy i neurologom.
W przypadku konieczności podjęcia decyzji, „co zrobić z haluksem”, najpierw należy zastanowić się czy haluks jest bolesny i w jakim stopniu uniemożliwia pacjentowi korzystanie z powszechnie dostępnego obuwia. Jeśli haluks stanowi jedynie problem kosmetyczny, skupiamy się na globalnej ocenie postawy ciała i funkcji stopy, by zaplanować terapię zmniejszającą progres deformacji. Gdy haluks boli i utrudnia codzienne funkcjonowanie, odsyłamy pacjenta do dobrego ortopedy specjalizującego się w chirurgii stopy, który oceni, jakie struktury może skorygować, by po zabiegu stopa nie tylko „wyglądała”, ale przede wszystkim umożliwiała sprawną lokomocję.
W przypadku obecności nietypowych objawów konieczne jest wykonanie badań obrazowych, konsultacja z ortopedą, radiologiem, chirurgiem naczyniowym lub diabetologiem. Każdy specjalista powinien posiadać wiedzę z zakresu anatomii, biomechaniki oraz diagnostyki najczęstszych schorzeń w obrębie stóp, by wiedzieć jak przeprowadzić wywiad i zadecydować, na ile jest się w stanie samemu zdiagnozować problem, a kiedy trzeba odesłać pacjenta do innej osoby „z branży”.
Jaki sprzęt potrzebny jest do badania stóp pod kątem biomechanicznym (fizjoterapeuci, podolodzy) ?
Dla dobrego obserwatora i osoby, która wie, gdzie szukać przyczyny problemu, sprzęt nie jest koniecznie potrzebny. Do urządzeń, które ułatwiają diagnostykę i pozwalają lepiej wytłumaczyć pacjentowi jego problem należą: szklany podoskop do obserwacji podeszwowej strony stóp, plantokonturograf, ewentualnie mata reakcji sił podłoża (pedobarograf) i kamera.
Czy komputerowe badanie pedobarograficzne jest niezbędne, by przeprowadzić diagnostykę stóp?
Wynik badania pedobarograficznego obrazuje rozkład sił reakcji podłoża w odpowiedzi na naciski wywierane przez stopy na podłoże. Pomiar dokonywany jest podczas pozycji stojącej (badanie statyczne) oraz w trakcie chodu lub biegu (badanie dynamiczne). Dzięki pedobarografii uzyskujemy informacje o ewentualnych strefach nadmiernych przeciążeń i strefach nieprawidłowo słabego dociążenia podeszwowej strony stóp. Producenci urządzeń do pedobarografii zapewniają, że możliwe jest również przyporządkowanie rozkładu obciążeń do poszczególnych okresów fazy podporowej chodu oraz pomiar czasu kroku dla prawej i lewej kończyny dolnej.
Teoretycznie jest to możliwe, w praktyce bywa różnie. Największe kontrowersje wzbudza badanie dynamiczne, zwłaszcza, jeśli zadaniem pacjenta w trakcie chodu jest pojedyncze trafienie stopą w matę pomiarową. Jeśli badana osoba zmuszona jest wydłużyć lub skrócić krok tak, by „trafić stopą w matę”, chód staje się nienaturalny, a wyniki nie są do końca zgodne z rzeczywistością. Nieco innym rozwiązaniem jest wykorzystanie wkładek z sensorami umieszczanych w obuwiu. Pozwala to na rejestrację nacisków pod stopami bez wymuszenia długości kroku. Wadą tej metody jest możliwość przesuwania się stopy wewnątrz buta i mniej precyzyjny pomiar, a także wysoki koszt systemu diagnostycznego.
Samo badanie pedobarograficzne nie daje nam informacji o czynniku sprawczym danego rozkładu obciążeń – nie wiemy, czy przyczyna nieprawidłowego wyniku zlokalizowana jest na poziomie stopy, stawu kolanowego, stawu biodrowego, kompleksu miednica-kręgosłup itd. Widzimy tylko skutek, który jest, w dużym uproszczeniu, efektem aktualnego ustawienia poszczególnych segmentów naszego ciała.
Co więcej, wynik badania pedobarograficznego może być prawidłowy, jeśli doszło do kompensacji w obrębie układu ruchu (w tym na poziomie stawu skokowego). Niestety, kompensacja ta może być niekorzystna i stanowić przyczynę przeciążeń stawów lub mięśni, prowadząc do dolegliwości bólowych. Nie można więc powiedzieć, że stopa funkcjonuje prawidłowo, bo wynik pedobarograficznego badania komputerowego mieści się w normie.
W związku z powyższym, dobrym rozwiązaniem jest nagrywanie sylwetki pacjenta podczas przechodzenia przez matę, by móc jednocześnie przeanalizować zsynchronizowany obraz wzorca chodu z aktualnym naciskiem stopy na platformę.
Czy możemy dobrze zbadać pacjenta bez użycia maty pedobarograficznej (baropodometrycznej) ?
Dzięki testom badającym strukturę oraz funkcje stopy i pozostałych części ciała, można spokojnie wyciągnąć odpowiednie wnioski. Badanie pedobarograficzne nie jest niezbędne dla diagnostyki pacjenta, może stanowić jedynie potwierdzenie i uzupełnienie postawionych hipotez w wyniku wcześniej przeprowadzonego badania klinicznego. Relacja wartości diagnostycznej do kosztów zakupu pedobarografii na potrzeby gabinetu rehabilitacji czy podologii wydaje się być niezbyt korzystna.
Co może zastąpić pedobarografię (baropodometrię), jeśli chcemy w sposób obrazowy pokazać pacjentowi zwiększony nacisk na podeszwie stopy?
Oprócz zwrócenia uwagi na widoczne na skórze zgrubienia w postaci modzeli czy odcisków na skórze pacjenta, możemy posłużyć się dobrej jakości plantokonturografem. Pacjent przechodzi przez plantokonturograf, stawiając stopę tak samo, jak gdyby korzystał z maty pedobarograficznej. Miejsca zwiększonego nacisku (np. pod głowami II i III kości śródstopia) są bardziej wyraziste od otaczającego obszaru odbitki stopy. Jeśli potrzebujemy uzyskać informację, czy pierwszy promień bierze udział w przetoczeniu stopy, również wystarczy skorzystać z odbitek stóp wykonanych podczas przejścia przez plantokonturograf. Metoda znacznie mniej wymagająca finansowo, a w zupełności wystarczająca na potrzebę obrazowego ukazania problemu.
Kiedy pedobarografia może być przydatna?
Komputerowe badanie stóp, zwłaszcza statyczne, może stanowić pomoc w monitorowaniu efektów rehabilitacji. Funkcja pomiaru stabilograficznego może być wykorzystywana w badaniu zdolności pacjenta do utrzymywania równowagi. Niektóre systemy posiadają wbudowane funkcje stabilografii nadążnej, umożliwiającej zarówno diagnostykę jak i trening propriocepcji (czucia głębokiego). Powyżej opisane zastosowania maty pedobarograficznej są więc bardziej przydatne w ocenie i treningu równowagi ciała niż w wybiórczej diagnostyce wad i schorzeń stóp.
Badanie komputerowe stóp pod wkładki ortopedyczne – czy takie badanie istnieje?
Wyobraźmy sobie, że pacjenta boli stopa i stwierdzono, że ból ten wynika z płaskostopia. Niektórzy ortopedzi zlecają więc badanie pedobarograficzne stóp, aby „najlepiej jak to możliwe” wykonać indywidualne wkładki na płaskostopie. Nawet jeśli dolegliwości bólowe stopy faktycznie są powiązane z płaskostopiem (np. w przypadku tendinopatii mięśnia piszczelowego tylnego), to co istotnego w proces wykonania wkładki wnosi pedobarografia? Oprócz subiektywnego uczucia pacjenta, że został „dokładnie zbadany pod wkładkę”, to niezbyt wiele… Wykonując wkładkę, ustawiamy stopę w taki sposób, aby uzyskać odciążenie interesującej nas struktury. Potrzebne informacje, czy i w jakim zakresie jest to możliwe oraz jakie materiały wykorzystać we wkładce, uzyskujemy w wyniku szczegółowego badania manualnego i funkcjonalnego. Pedobarografia stanowi tylko dodatek do całościowej diagnostyki, a nie badanie-wyrocznię, na podstawie którego wykonuje się wkładkę. Jeśli osoba wykonująca wkładki rozpoczyna „diagnostykę” od analizy badania pedobarograficznego i wyciąga na tej podstawie wnioski z pominięciem pozostałych punktów badania, czerwona lampka niekompetencji zapala się na czerwono.
Co daje skan 2D stopy?
Skaner 2D to inaczej cyfrowy podoskop. Skan 2D podeszw stóp pozwala na pomiar ich długości i szerokości oraz określenie parametrów wysklepień (Clarke’a, Wejsfloga) oraz kątów określających „stopień koślawości” palucha i „szpotawości” palca małego. Przydatność tych parametrów pozostaje kwestią dyskusyjną, dlatego lepiej wstrzymać się przed wyciąganiem jednoznacznych wniosków na ich podstawie. Jeśli chcemy ocenić „statyczny kształt” stopy, dużo lepszym rozwiązaniem jest analiza RTG (stopy obciążonej) pod kątem wzajemnego ułożenia kości stopy, np. poprzez ewentualne wyznaczenie bocznego kąta skokowo-śródstopnego (Meary angle), kąta śródstopno-paliczkowego I (HVA, hallux valgus angle), kąta międzyśródstopnego I-II (IMA, intermetatarsal angle) i innych, w zależności od potrzeby.
Skaner 2D może być przydatny, jeśli chcemy zarchiwizować obraz podeszwowej strony stóp celem porównania tego obrazu z nowym, po upływie danego czasu, np. celem motywowania dzieci do ćwiczeń (choć w sumie to samo można uzyskać przy pomocy plantokonturografu).
Komputerowe projektowanie wkładek ortopedycznych wyłącznie na podstawie skanu 2D mija się z celem, ponieważ nie posiadamy danych dotyczących wysokości sklepienia podłużnego stopy pozostającej w obciążeniu. Projektowanie wkładki „na oko” może być czasem wystarczające dla osoby sporadycznie chodzącej, ale nie sprawdzi się w przypadku osoby aktywnej sportowo.
Co daje skan 3D stopy?
Statyczny skan 3D stopy jest najczęściej wykorzystywany do wykonania projektu indywidualnego zaopatrzenia ortopedycznego, np. dla stopy cukrzycowej lub stóp z deformacjami pourazowymi. Umożliwia komputerowe zaprojektowanie wkładek w połączeniu z indywidualnym obuwiem ortopedycznym lub ortezą. Jeśli w gabinecie przyjmujemy głównie pacjentów ortopedycznych, dobrze jest się zastanowić, czy potrzebny jest nam taki sprzęt, skoro pożądany efekt możemy uzyskać poprzez własnoręczne wykonanie wkładki, z możliwością bieżącej korekcji ustawienia stopy pacjenta.
Analiza chodu, biegu na bieżni mechanicznej – czy można wyciągać trafne wnioski z takiej obserwacji?
Można przeprowadzić taką analizę i wyciągnąć z niej wnioski tylko w przypadku, gdy osoba badana trenuje bieganie głównie na bieżni mechanicznej. Biomechanika ciała podczas chodu lub biegu po naturalnym podłożu jest odmienna od biomechaniki ciała podczas chodu / biegu po przesuwającej się taśmie. Dla podstawowych potrzeb i na „potrzeby marketingu” można ewentualnie skusić się na analizę wykonaną na bieżni mechanicznej. Oceniając profesjonalnych biegaczy, dużo lepszym rozwiązaniem jest nagranie osoby biegnącej po naturalnym podłożu i analiza uzyskanego nagrania w zwolnionym tempie.
Będąc pacjentem, jak dobrze wybrać miejsce celem zbadania stóp?
Najlepiej bezpośrednio zapytać innych pacjentów, którzy korzystali z usług określonej osoby, jak przebiegało badanie i czy byli zadowoleni z efektów wizyty. Sugerowanie się jedynie zewnętrzną reklamą danego miejsca może być mylące, ponieważ nie wiadomo, czy obiecywana jakość obsługi i kompetencje pracownika będą zgodne z rzeczywistością.
Warto przeczytać:
