Jak naturalnie zmienia się kształt kończyn dolnych u dzieci?
Dziecko zaczynające chodzić cechuje szpotawe i zgięciowe ustawienie nóg, ponieważ nie jest jeszcze w stanie całkowicie wyprostować stawów biodrowych i kolanowych. Kroki stawiane są niepewnie i na szeroko rozstawionych nogach, a stopy kładzione są na całych podeszwach (brak typowego przetoczenia stopy od pięty po palce). Podeszwę stopy pokrywa podściółka tłuszczowa, która pełni funkcję amortyzatora, chroniąc chrzęstną konstrukcję stopy przed nadmiernym przeciążeniem w trakcie szybko stawianych kroków. Podściółka tłuszczowa zanika do 4-5 roku życia – do tego czasu stopa wizualnie może wydawać się płaska.
W wieku 2 lat szpotawość kolan przemija – kończyny dolne stają są proste. W wieku 3 lat występuje fizjologiczna koślawość, która zanika przed 8 rokiem życia. W tym przedziale wiekowym rodzice mają najwięcej wątpliwości co do prawidłowego kształtu nóg swoich pociech i często wybierają się do ortopedy, by zasięgnąć konsultacji.
Skąd wynika przedszkolna koślawość stóp i kolan?
Zmiany w ustawieniu osi kończyn dolnych wynikają z wyprostowanej postawy ciała i wpływu sił oddziałujących na chrząstkę wzrostową kości udowej i piszczelowej. 3-letnie dziecko posiada największą funkcjonalną rotację wewnętrzną w stawach biodrowych – w tym wieku dzieci często chodzą z nogami skierowanymi do środka. Rotacja wewnętrzna kończyn dolnych stanowi skutek naturalnie zwiększonej wartości antetorsji szyjki kości udowej 30-35st. (norma u dorosłych wynosi 12st.) i zwiększonej antewersji (pochylenia) panewki stawu biodrowego. Rotacja wewnętrzna kończyny dolnej przekłada się na dośrodkowe pochylenie się stawu skokowo-piszczelowego i zwiększone obciążenie przyśrodkowej kolumny stopy. Stopa płasko-koślawa w wieku 3-4 lat jest więc naturalną kompensacją zwiększonego kąta przodoskręcenia szyjki kości udowej.
Jakie warunki muszą być spełnione, by dziecko „wyrosło” z koślawości?
Przepis jest bardzo prosty – dziecko powinno być jak najbardziej aktywne. Zamiast wozić swoją pociechę przez większość czasu samochodem lub w wózku, dajmy mu szansę pospacerować. Podczas chodu czynne skręty miednicy wokół osi podłużnej nogi podporowej umożliwiają zmiany w ustawieniu szyjki kości udowej i stopniowe zmniejszanie się kąta antetorsji. Wyprostowana sylwetka w trakcie chodu i spontaniczna aktywność umożliwiają zachowanie prawidłowego balansu napięć mięśniowych pomiędzy zginaczami i prostownikami oraz przywodzicielami i odwodzicielami stawu biodrowego. Siedzenie przez dłuższy czas w wymuszonej pozycji może prowadzić do ograniczeń zakresu ruchomości bioder, co utrudnia zmiany w ustawieniu torsyjnym szyjki kości udowej i wyrastanie z fizjologicznej koślawości. Jeśli dziecko mało chodzi, a przez większość czasu jest przenoszone/wożone, mięśnie pośladkowe średnie nie są wystarczająco wzmacniane. Masa ciała dziecka wzrasta, ale jego mięśnie nie nadążają za zmianami, prowadząc do ograniczenia zdolności do czynnej stabilizacji ciała. Chodzenie to również najlepszy trening dla mięśni stóp, zwłaszcza mięśni odpowiedzialnych za kształtowanie się wysklepień stopy.
Reasumując, aby dziecko wyrosło z fizjologicznej koślawości potrzebne są: spontaniczna nieskrępowana aktywność oraz chód zapewniający trening mięśniowy, obciążenie masą ciała i ruchy rotacyjne miednicy. Ponadto, obuwie noszone przez dzieci powinno umożliwiać swobodne ruchy palców (podeszwa powinna zginać się w linii palców). Najlepszym wyborem są buty o kroju sportowym, adidasy.
Czy wkładki u dzieci poniżej 8 roku życia mają sens?
Płaskostopie fizjologiczne występujące do 7 roku życia, tzn. symetryczne stopy płasko-koślawe, korektywne, nie pogarszające się, bez dolegliwości bólowych i bez współistniejących schorzeń ortopedycznych/neurologicznych nie wymagają leczenia ani stosowania wkładek ortopedycznych.
W przypadku patologicznego ustawienia stóp będącego skutkiem ograniczenia ruchomości w stawach biodrowych zastosowanie wkładek nie będzie miało sensu. Terapia powinna być zorientowana na przyczynę czyli dążymy do przywrócenia fizjologicznych cech biodra typowych dla konkretnego wieku. Jeśli przyczyną przetrwałej koślawości jest przykurcz mięśni trójgłowych łydki, skupiamy się na przywróceniu pełnego zakresu zgięcia grzbietowego z neutralnym ustawieniem stawu skokowego.
Wkładki ortopedyczne u dzieci mogą mieć zastosowanie w przypadku, gdy:
- dziecko odczuwa ból stóp lub kolan i pierwotną przyczyną tego bólu jest patologicznie nadmierna pronacja stóp,
- płaskostopie ulega gwałtownemu pogorszeniu, np. z powodu otyłości,
- asymetryczna (np. pourazowa) nadpronacja stopy stanowi pierwotny czynnik ryzyka skoliozy.
Warto przeczytać:
